Deel 2: het verloop en afloop Spanje was uit elkaar aan het vallen en dus greep het leger in. De opstand werd geïnitieerd door twee mannen: ex- generaal Sanjurjo en generaal Mola (Sanjurjo kwam twee dagen na het uitbreken van de opstand om het leven bij een vliegtuigongeluk. Mola overkwam hetzelfde op 3 juni 1937). Alhoewel hij al wel betrokken was bij de voorbereidingen, werd Franco er later daadwerkelijk bij gehaald. Op het moment van de opstand was hij gouverneur-generaal op de Canarische Eilanden. Na ongeveer twee maanden ontwikkelde de opstand zich tot een ware burgeroorlog. Pas op dat moment werd Franco aangesteld als opperbevelhebber. Al in het beginstadium kreeg Franco militaire hulp van Duitsland en Italië. Zij zagen voordelen in die hulp, zoals een fascistisch Spanje. De regering daarentegen kreeg militaire hulp vanuit Rusland. Ook dat land zag voordelen, zoals een communistisch Spanje en wilde zijn inspanningen van de jaren er voor niet teloor laten gaan. Feitelijk zijn de genoemde landen in Spanje al aan het oefenen geweest voor de Tweede Wereldoorlog. Hierbij kun je denken aan het bombardement op het plaatsje Guernica door het Duitse Condorlegioen op 27 april 1937. Pablo Picasso maakte hier zijn wereldberoemde schilderij over. Wilde Mussolini graag meedoen met "grote broer" Duitsland, voor Duitsland zaten er economische en militaire redenen achter: Hitler werd betaald voor zijn hulp met o.a. ijzererts en andere materialen die Duitsland niet of nauwelijks zelf had. Zo kon men de oorlogsmachine verder en sneller opbouwen. Ook zou het wel prettig zijn als Spanje een bondgenoot zou worden voor de ophanden zijnde oorlog. Dat is niet helemaal gelukt, Spanje nam nooit deel aan de Tweede Wereldoorlog maar hielp wel, o.a. in de vorm van het openstellen van de havens voor Duitse schepen zodat deze bevoorraad konden worden. Dat concept staat bekend als nonbelligerent. De Spaanse Burgeroorlog en Nederland Ook Nederland raakte ongewild en onofficieel bij de burgeroorlog betrokken. Rond de 650 Nederlanders vertrokken naar Spanje om deel te nemen aan de Internationale Brigades die tegen de troepen van Franco vochten. Zij raakten hun Nederlanderschap kwijt, wat zo veel willen zeggen als paspoort inleveren, geen uitkering, geen stemrecht en een werkvergunning nodig. Niet dat er vanwege de wereldwijde crisis in die periode veel werk was, maar zij maakten zeker geen kans daar op. Die vrijwilligers waren met name afkomstig uit de communistische kringen, maar ook avonturiers en mensen die wilden ontsnappen aan de Nederlandse justitie besloten het er op te wagen. Overigens waren er ook vrijwilligers die de kant van Franco kozen, met name uit het zwaar katholieke Ierland. Laat het duidelijk zijn, niet alleen de troepen van Franco, maar ook de troepen aan de kant van de regering hebben zich allesbehalve netjes gedragen. Zo voerden beide kanten standrechtelijke executies uit en andere wandaden die tegenwoordig als oorlogsmisdaden worden beschouwd. Conflict communisten en anarchisten in Barcelona Een opvallende gebeurtenis speelde zich van 23 april tot 8 mei 1937 af in Barcelona. Alhoewel communisten en anarchisten aan de kant van de republiek vochten, speelde zich toen een soort burgeroorlog in een burgeroorlog af. Beide partijen raakten slaags met elkaar. Op zich ook weer niet zo vreemd. Beide ideologieën kennen immers een gelijkheidsbeginsel, maar er zijn ook fundamentele verschillen tussen die twee ideologieën. Zo vereist communisme een centraal gezag, binnen het anarchisme ontbreekt dit volledig. Beide partijen voerden feitelijk een machtsstrijd die toen in Barcelona tot uitbarsting kwam. Slag bij de Ebro De Slag bij de Ebro duurde van juli tot november 1938. Het inititiatief lag bij de republikeinen. De nationalisten waren er in geslaagd het republikeins gebied in tweeën te delen met een doorgang naar de Middellandse Zee. De bedoeling was om de twee gebieden weer op elkaar te laten aansluiten en zo de nationalisten de toegang tot de zee te ontnemen. Het eindigde in een zware nederlaag voor de republikeinen, zodanig dat ook de weg naar het noordelijk gelegen Barcelona nu open stond voor de troepen van Franco. Het was de uiteindelijke nekslag voor de republiek. In Catalonië komt een stroom vluchtelingen op gang die proberen naar Frankrijk te vluchten. Met name vrouwen en kinderen gaan te voet naar de grens, meestal met niets meer dan de kleren die ze aan hebben. Van degenen die dat lukt zijn er in Frankrijk nog steeds gebieden waar ze wonen. De internationale betrokkenheid en het gemis hier aan Je zou kunnen denken dat de Spaanse Burgeroorlog een lokaal Spaans gebeuren was. Niets is echter minder waar. Al enige maanden na het uitbreken van de opstand, besloten veel landen zich daar niet mee te bemoeien. Frankrijk koos in eerste instantie wel voor de republikeinse kant, maar trok die steun al snel weer in en sloot ook de grens met Spanje. Het Italië van Mussolini stelde zich afwachtend op, bang als men was voor een conflict met Frankrijk, maar na die Franse beslissing koos men toch voor de kant van Franco. Het niet zullen bemoeien met de gebeurtenissen in Spanje zorgde voor een non-interventiepact, geïnitieerd door Groot Brittannië en Frankrijk. Dat werd ondertekend door ook Duitsland, Italië en Rusland. Niet dat die landen zich daar dan ook aan hielden, Duitsland en Italië stuurden van alles naar Spanje om Franco te helpen. Rusland deed datzelfde, maar dan als hulp aan de republiek. Stalin had immers al veel geïnvesteerd in een poging Spanje communistisch te krijgen en wilde dat niet vergeefs laten zijn. Duitsland had zo zijn eigen redenen. Vliegtuigen waren betrekkelijk nieuw wat oorlogsvoering betreft en Hermann Göring wilde wel eens weten wat vliegtuigen konden aanrichten. Hij stuurde dan ook bommenwerpers en jachtvliegtuigen, het Condor legioen, naar Spanje. Er werd druk geoefend met onder andere zogenaamd carpetbombing, dat wil zeggen, gooi zo veel mogelijk bommen om een zo groot mogelijk gebied volledig te verwoesten en kijk wat die terreur voor psychologisch gevolgen op de bevolking heeft. Ook werd er geëxperimenteerd met brandbommen, ook iets nieuws. Het plaatsje Guernica in Baskenland werd het bekendste voorbeeld van deze terreur, alhoewel het niet het eerste was. Pablo Picasso maakte van de gebeurtenis een wereldberoemd en groot schilderij over. Maar het non-interventiepact werkte dus niet, het bleek een papieren tijger te zijn. Wanneer Duitsland gevraagd werd naar de activiteiten in Spanje, werd dit gewoon glashard ontkend. In het Engelse lagerhuis werden er ook vragen over gesteld. Vragen waar geen reactie op kwam en die gewoon genegeerd werden. De afloop van de Spaanse Burgeroorlog Op 30 maart 1939 geeft Madrid zich als laatste over. De bewoners zijn murw geworden en de oorlog kan toch niet meer gewonnen worden.Op 1 april roept Franco de overwinning uit en begint de dictatuur van Franco. Spanje is niet langer een democratische republiek. Allerlei landen vallen over elkaar heen om die nieuwe regering te erkennen. In Nederland circuleren al voor die tijd memo's om daar rekening mee te houden. Dat zal in andere landen niet anders zijn geweest. Franco ontvangt van het Vaticaan felicitaties met zijn overwinning.

José Sanjurjo

Emilio Mola

Embleem Nationale Brigades